Dag 3: het huilen staat me nader dan het lachen
De dag begint met een positieve meditatie. Ook al heb ik het ijskoud, heb ik geen dekentje en schreeuwt mijn onderrug om een leuning. Met de lessen van gisteravond in mijn achterhoofd lukt het me om er niet teveel waarde aan te hechten.
Na de ochtendmeditatie vindt de eerste groepssessie plaats. Dit is een setting waarin je een paar minuten de tijd hebt om 1:1 met de teacher je ervaringen te delen. Het kleine groepje waarin dit plaatsvindt luistert toe, zodat je ook van elkaars ervaringen en verhalen kunt leren.
Tot mijn grote verbazing en ongenoegen barst ik meteen in huilen uit zodra ik aan het woord kom. That wasn’t the plan! De reden waarom ik meteen begin te huilen is me niet direct helder. Ik vermoed een combinatie van weerstand, heimwee, eenzaamheid en fysiek ongemak. Christina, de andere teacher, legt uit dat als er veel emotie opkomt in een meditatie het niet altijd noodzakelijk is om daar met je volle aandacht bij te blijven. Je hoeft niet altijd alleen maar te focussen op dat wat niet prettig is. Je mag soms ook even focussen op dat wat wél prettig is. Dat neem ik mee en in de meditatie die volgt sta ik vooral stil bij het fijne dekentje en de zon die door de open deur op mijn rug valt.
Als ik er rond de lunch nog wat meer over na ga denken besef ik me dat ik me toch wel erg eenzaam voel op dit retraite. Het voelt heel gek om hier niemand te kennen en ook niemand te leren kennen. Want zelfs mijn vriendelijke blikken naar anderen worden over het algemeen ontweken. Dat is best een beetje pijnlijk. (Pas na afloop van het retraite kom ik erachter dat elkaar niet aankijken een van de regels is: oeps!)
Ik besluit een stukje te gaan wandelen in de hoop mezelf een beetje op te vrolijken (en aangezien ik allemaal mensen uit het bos zie komen trek ik de conclusie dat wandelen geoorloofd is). Gek genoeg word ik hier alleen maar verdrietiger van. Ik denk weer aan de woorden van Christina: ‘Je mag ook focussen op wat wél prettig is’. Maar ik merk dat ik enigszins in de war raak. Want ik kan nu wel gaan focussen op de vogeltjes, de zon en de mooie omgeving maar negeer ik dan niet volledig het verdriet dat ik voel? Ik besluit om voor morgen een 1:1 gesprek in te plannen met een van de begeleidsters (wat altijd mogelijk is tijdens een retraite) zodat ik even met iemand kan praten en mijn ei kwijt kan. Ik voel dat het nodig is.
In de rij voor het avondeten schiet er ook een andere zin van Christina door mijn hoofd: ‘Make your mind feel at home’. Oftewel: maak het jezelf niet te moeilijk en creëer een fijne omgeving voor jezelf. Allemaal leuk en aardig denk ik, maar daarvoor heb ik geloof ik toch echt connectie met anderen nodig. Maar, misschien is het wel mogelijk om die connectie wat meer op te zoeken? Met de woorden van Christina in mijn achterhoofd kies ik een tafel uit waar een wat oudere man zit te eten. We eten (natuurlijk) in stilte maar werpen af en toe een glimlach naar elkaar. Als ik klaar ben met eten zie ik hoe hij net het laatste schilletje van een mandarijn afpelt. En vervolgens de helft aan mij geeft. Ik ben ontroerd en besef me dat je ook in stilte de connectie met anderen kunt opzoeken, en kunt vinden.
De dharma talk van vandaag gaat over het onderwerp ‘’sukha’’, oftewel: ‘’happiness’’. Christina legt uit dat sukha een mindset is die je van binnen creëert. Zo zegt zij: ‘Sukha is created by a collected, disciplined mind. It is not a mood. It is a quality of heart and mind that we practice and cultivate. An inwardly generated happiness in the midst of all conditions.’
Daar staat tegenover dat een ‘’wandering mind’’ gelijk staat aan een ‘’unhappy mind’’. Wat mij hierin verbaast is dat ik in de wellbeing branche vaak hoor dat het heel gezond is om af en toe aan ‘’mind wandering’’ te doen. Even helemaal niet productief zijn en je hersenen laten gaan in fantasieën en dagdromen. Ik denk dat het erop neer komt dat alles in verhouding staat tot elkaar. Af en toe even ‘’mind wanderen’’ is beter dan alleen maar aan staan en productief willen zijn. Maar om een echte interne staat van ‘’sukha’’ te bereiken is het dus nog weer beter om dat ‘’mind wanderen’’ in te ruilen voor gefocuste aandacht op het huidige moment.
Ik sluit de dag af met het opschrijven van een intentie voor mezelf: ’Nog meer in het moment leven en minder proberen uit te kijken naar het einde van het retraite. Gewoon zijn met wat zich aandient.’
Dag 4: het kwartje begint te vallen
‘Ik heb net zowaar tot een kwartier na de bel door gemediteerd!’ is de eerste zin die ik vandaag in mijn journal opschrijf. De intentie van vandaag is om nog meer in het moment te zijn en minder uit te kijken naar dingen die in de toekomst liggen. De meditatie van vanmorgen is daarin een goede oefening.
Tegen het einde van de eerste meditatie merk ik namelijk allerlei fysiek ongemak op (mede veroorzaakt door mijn nieuwste doel om de muur achter me niet te gebruiken). De fixatie op ‘wanneer is deze meditatie eindelijk klaar’ maakt dat ongemak alleen maar erger. Grappig genoeg heb ik wel vaker opgemerkt dat zodra de bel gaat elk fysiek ongemak als sneeuw voor de zon verdwijnt. Daar ga ik nu dus even mee experimenteren. Want wat zou er gebeuren met het ongemak als ik dan inderdaad nog even blijf zitten. In plaats van er meteen een einde aan te breien?
Zodra de bel gaat, verdwijnt inderdaad het ongemak. Door de afleiding en rumoer om me heen blijft dat ongemak ook een lange tijd weg. Maar zodra iedereen weg is en de stilte terug is gekeerd, is ook het ongemak weer daar. Omdat ik niet meer hoef te wachten op een bel die moet gaan maar zelf de regie heb over wanneer ik ermee stop, kan ik met een echte open en nieuwsgierige houding naar die fysieke sensaties kijken. Ik volg hoe het eigenlijk een soort golven zijn. Het komt en het gaat. Hoe meer ik ontspan, hoe minder last ik ervan heb.
Na het ontbijt krijgen we een zogenaamde ‘’dhamma instruction’’. Dat is niet zozeer een lezing zoals ‘s avonds maar meer een bepaald inzicht dat je verder kan helpen in de meditaties van de dag. De instructies gaan vandaag over het onderwerp ‘’feeling tone’’. Dit concept houdt in dat we vaak op basis van onze zintuiglijke waarnemingen al een beoordeling maken of de situatie prettig, onprettig of neutraal is. Nog voordat we daar verder over na gaan denken.
Zonder dat we er bewust van zijn bewegen we over het algemeen weg van dat wat onprettig is en richting dat wat prettig is. Hier komt mindfulness om de hoek kijken. Door het beoefenen van mindfulness verbreek je de verbinding tussen de (on)prettige ervaring en de automatische reactiviteit die daar over het algemeen op volgt.
Onze instructie voor de rest van de dag is om hiermee te oefenen. Als je merkt dat je ergens afkeer voor voelt of juist ergens naartoe getrokken wordt: kun je ook opmerken of de situatie onprettig of prettig is? Bijvoorbeeld als je ervoor kiest om de loopmeditatie in de zon te gaan doen. Kun je dan op dat moment herkennen dat je die keuze maakt omdat de zon prettig voelt? Of als je ervoor kiest om nog een extra bord eten te halen. Kun je je er bewust van zijn dat je dat doet omdat het eten lekker is en de ervaring daarmee prettig?
Tijdens mijn eigen loopmeditatie ben ik me hier sterk van bewust. Het is koud en winderig en dus eigenlijk best onprettig. Normaal zou ik vrij snel weer naar binnen zijn gegaan om een warm plekje op te zoeken. Naar dat wat prettig is dus. Nu maak ik de keuze om in de kou en wind te blijven en te onderzoeken wat daar het effect van is. Deze situatie doet mij realiseren dat ik iemand ben die eigenlijk best veel bezig is met het ontwijken van onprettige situaties. Terwijl het tijdens dit retraite ook prima gaat in alle momenten van onprettigheid.
Na de lunch staat mijn 1:1 sessie op het programma. Tijdens deze sessie vertel ik over mijn ervaringen, het verdriet dat ik afgelopen dagen heb gevoeld en de verwarring die dat brengt in mijn hoofd. Ik leg uit dat ik het lastig vind om te bepalen in hoeverre ik met mijn aandacht bij een emotie moet blijven zonder mezelf erin te verliezen.
De begeleidster neemt mij mee in het veschil tussen analyseren en onderzoeken. Ze legt uit hoe we vaak geneigd zijn, wanneer we bepaalde emoties voelen, te verzanden in een verhaal over het waarom. Terwijl dat soms niet het meest behulpzame is. Veel behulpzamer kan zijn om de hier-en-nu ervaring te onderzoeken. Hoe manifesteert dat verdrietige gevoel zich. Waar voel je het in je lichaam. Verandert het gevoel of blijft het gelijk. Overweldigd worden door emoties is niet altijd even behulpzaam. In die gevallen kan het dus juist helpen om met je aandacht terug naar een ankerpunt te gaan (zoals je ademhaling). Dat is niet het gevoel negeren, dat is de focus verleggen. En vervolgens, wanneer het overweldigende gevoel weer weggeëbd is, weer verder gaan met het onderzoeken van de ervaring.
De dharma talk van vandaag gaat het over de 4 kwaliteiten van mindfulness (ook wel ‘’Brahmaviharas’’):
- Befriending
- Compassion
- Joy
- Equanimity
(Op internet vond ik later ook deze dharma talk waarin wordt ingegaan op de brahmaviharas.)
Dit zijn kwaliteiten waarmee je kunt oefenen in meditaties en die je kunt cultiveren in het dagelijks leven. Door deze uitleg word ik me even heel bewust van de toegevoegde waarde van dit soort retraites. Ik zie hoe het inderdaad je meditatie beoefening kan verdiepen. Want wat is dit behulpzaam! Het voelt ineens zo duidelijk: meditatie is een tool om op een gestructureerde manier met je persoonlijke ontwikkeling aan de slag te gaan. En daar krijg ik tijdens dit retraite inzichtgevende en praktische handvatten voor.
Ik sluit de dag af met een gevoel van dankbaarheid en trots. Ja het is onwijs pittig. Maar ik snap ook dat die pittigheid nodig is. Om de inzichten uit de teachings meteen in praktijk te kunnen brengen en ermee te kunnen oefenen. Ik snap waarom mensen vrijwillig naar dit soort retraites gaan.
